De provincie Utrecht in 2050

"Uitdagingen die we kunnen aangaan als we bereid en in staat zijn om onze oude kaders los te laten en te denken vanuit het oogpunt: “Stel dat we nu niets hadden, hoe zouden we de provincie Utrecht dan inrichten?”

Hoe kan de provincie Utrecht eruit zien in 2050? Welke kansen en uitdagingen liggen er in het toekomstbestendig maken van onze provincie? Hoe kunnen we hier met alle grote vraagstukken op het gebied van ruimtelijke ordening, milieu en klimaat verantwoordelijkheid in nemen? Bij deze thematiek stonden we afgelopen 13 juni stil tijdens een verdiepingsavond op het provinciehuis van Utrecht. We hebben deze avond samen met het Wetenschappelijk Instituut van de SGP georganiseerd, wat samen met de aanwezigheid van drie deskundige sprekers de nodige achtergrondinformatie en verdieping opleverde. Hoe kunnen, mogen én moeten we als provincie op weg richting 2050? Hoe kunnen we de toekomst in Gods handen leggen en tegelijkertijd de noodzakelijke verantwoordelijkheid nemen? In deze terugblik leest u een verslag van de avond over dit belangrijke thema.

Bijdrage wethouder Marco Verloop

Wenkend perspectief

Houdt alleen de politiek en het bestuur van vandaag ons bezig of is er ook een uitzicht op een toekomst, een perspectief, het liefst natuurlijk een wenkend perspectief? Mijn stellige overtuiging is dat het ontbreken van een perspectief, het geen uitzicht hebben op een toekomst, voor grote problemen zorgt vandaag. 

Mijn stellige overtuiging is ook dat het dus van groot belang is om na te denken over een perspectief en ook om ons handelen van vandaag en morgen in dit perspectief te plaatsen. Een perspectief waar we hoop aan ontlenen, waar we naartoe kunnen leven, waar we in kunnen investeren, een wenkend perspectief, een Bijbels perspectief dus ook. Dus én een visie op de toekomst én weten welke concrete stappen we nú gaan zetten.

De vraag is: hoe maken we onze provincie toekomstbestendig? Welke uitgangspunten en innovaties zijn daarvoor nodig? En belangrijker: welke manier van denken en van handelen is daarvoor nodig?

• Hoe gaan we om met druk op de ruimte?
• Hoe nemen we als rentmeesters hierin verantwoordelijkheid?
• Hoe en waar wonen en werken er straks misschien wel 20 miljoen Nederlanders? Hoe en waar wonen er straks in de provincie Utrecht veel meer inwoners dan er nu wonen? En waar werken zij?
• Hoe ziet het leven eruit als we alleen duurzaam opgewekte warmte en elektriciteit kunnen gebruiken, als we geen grondstoffen meer uit de aarde kunnen halen en het moeten doen met wat al beschikbaar is? Als niets meer afval mag worden, simpelweg omdat we het ons niet kunnen veroorloven om iets weg te gooien? 
• Hoe ziet het leven eruit als er niets meer onbeperkt beschikbaar is?
• Hoe zien onze plaatsen eruit als er veel meer mensen wonen in dezelfde ruimte?
• Hoe ziet het werkzame leven eruit als door digitalisering en robotisering alles anders wordt, we niet of weinig naar kantoor of fabriek gaan en we overal en altijd digitaal kunnen werken? Wat is dan werk en wat is dan thuis? Welke ruimte hebben we dan nodig, en hoe richten we die in? Welke banen gaan verdwijnen en welke nieuwe banen zullen ontstaan? Is er door Kunstmatige Intelligentie geen plaats meer voor de intelligentie en creativiteit van de mens?

De vraag is niet: hoe gaan we om met de druk op de ruimte. De vraag is: hoe ziet de provincie Utrecht van de toekomst eruit, ook in ruimtelijke zin, maar zeker niet alleen in ruimtelijke zin. Andere zaken zijn misschien wel veel bepalender voor onze toekomst dan ruimte.

In onze maatschappij ontbreekt  een “wenkend perspectief”, waar we antwoorden kunnen vinden op onze vragen, waar we naartoe kunnen leven en waarin we kunnen investeren. En daarom vragen veel mensen en (agrarische) ondernemers zich af of er voor hen en voor hun bedrijf nog wel een perspectief, een toekomst is.

Wij gaan als mensen niet over de toekomst, die bepalen wij niet. Die ligt, gelukkig, in Gods Hand. Tegelijkertijd zijn wij ervoor verantwoordelijk om ons voor te bereiden op deze toekomst, voor onszelf en voor degenen die na ons komen.

De provincie Utrecht van de toekomst wordt niet bereikt door de oplossingen uit het verleden te gebruiken. Het Utrecht van de toekomst is niet een extrapolatie van het Utrecht van vandaag en van het verleden. Creativiteit en ondernemerschap zijn nodig om de oplossingen van de toekomst te bedenken en te realiseren. Krachten van ondernemers, overheden en onderzoeks- en onderwijsinstellingen moeten worden gemobiliseerd en gebundeld. Samenwerking is onmisbaar.

"Circulariteit en duurzaamheid geven rentmeesterschap over deze aarde opnieuw grote betekenis."

Schaarste en circulariteit

We gaan van een periode van overvloed naar een periode van schaarste. Schaarste aan ruimte, woonruimte, energie, grondstoffen, materialen, water, mensen, eigenlijk schaarste aan alles. Wat betreft de schaarste aan energie, grondstoffen en materialen geldt dat de lijn:

grondstoffen->produceren->gebruiken->weggooien

moet veranderen in de cirkel:

grondstoffen->produceren->gebruiken->(grondstoffen->produceren)->(her)gebruiken.

We moeten van een lineaire samenleving naar een circulaire samenleving. Wat betekent: alles behoudt zijn waarde, er is geen afval. De aarde is een gesloten systeem, dus alles wat we onomkeerbaar omzetten in afval zijn we voor altijd kwijt. Menselijkerwijs gesproken is er in de toekomst óf geen samenleving óf een circulaire samenleving. Er is óf geen economie, óf een circulaire economie.

Hoe dat eruit gaat zien? Gebouwen worden zodanig gebouwd dat ze flexibel in te delen zijn, van functie kunnen veranderen,  kunnen worden gedemonteerd en elders weer kunnen worden opgebouwd. Bovendien worden ze gebouwd uit onderdelen en materialen die afkomstig zijn uit andere gebouwen. We reserveren in onze woonwijk een perceel grond met een maatschappelijke bestemming. De eerste 10 jaar staat daar een school op, de volgende 10 jaar verplaatst de school, en dus het schoolgebouw, zich naar een naburige wijk en wordt op het perceel een buurthuis geplaatst. Afkomstig uit de wijk waar de school naartoe gaat. Ons ruimtegebruik wordt anders. Ook zullen we steeds meer zaken gezamenlijk gebruiken en niet meer zelf in bezit hebben. Denk aan deelauto’s, gezamenlijk gebruik van gereedschap, het niet meer kopen van een lamp maar het afnemen van licht, etc. Circulariteit en duurzaamheid geven rentmeesterschap over deze aarde opnieuw grote betekenis.

Schaarse ruimte

Schaarste aan ruimte betekent dat wij ook onze steden anders moeten inrichten. De auto gebruikt heel veel ruimte en wat als die ruimte er niet meer is? Zullen we ons dan met openbaar vervoer, zelfrijdende auto’s, koppelbare modules of met drones gaan verplaatsen? Er is veel groen nodig, dus verticaal groen wordt belangrijk: langs wanden of in meerdere verdiepingen. Daktuinen, binnenruimten op verschillende verdiepingen in een appartementencomplex en verticaal groen worden de standaard. Woningen zullen dan meer bovenop elkaar en minder naast elkaar worden gebouwd, en zullen wellicht kleiner worden, met gezamenlijke ruimtes. Wellicht bouwen we woningen bovenop bedrijven. We hebben nu 1 maaiveld, zullen we naar meerdere maaivelden boven elkaar gaan? Immers, de ruimte in horizontale richting is op, de ruimte in de verticale richting niet. De grond in of de lucht in, dus. De vraag wás of er ruimte is voor alles wat we nodig hebben, de vraag wórdt hoe alles wat we nodig hebben in de ruimte wordt gepast.

Water wordt op ons dak opgevangen en via de regenpijp afgevoerd. In een gunstig geval is de regenpijp aangesloten op het regenwaterriool of op een regenton. En is ons dak een sedumdak. In de toekomst wordt het regenwater opgevangen en het blijft op het perceel. Het wordt op het dak of in de grond opgeslagen. Het wordt gezuiverd tot drinkwater en ook toiletten worden ermee doorgespoeld. En het verticaal groen en de daktuinen worden ermee onderhouden. Kunnen we in het water dat we opvangen misschien algen of vissen kweken?

Technologie en economie

We gaan van een fysieke maatschappij naar een data-gedreven, een digitale en gerobotiseerde maatschappij. Doordat zaken steeds sneller en nauwkeuriger moeten zijn, worden steeds meer digitale technologieën ingezet zoals bijvoorbeeld zoekmachines op internet, online winkelen, geautomatiseerde en gerobotiseerde productieprocessen, en grote databestanden voor allerlei gebruik. Doordat er te weinig mensen beschikbaar zijn voor het werk dat er moet gebeuren, moet onze productiviteit flink omhoog. Ook moeten we goed nadenken over waarvoor we “echte mensen” nodig hebben en waarvoor niet. Dat betekent dat veel activiteiten van mensen door technologieën worden overgenomen. Hier komen ook automatisering, robotisering en Kunstmatige Intelligentie om de hoek. Daardoor zal de economie in de toekomst anders zijn. Er zullen bedrijven verdwijnen en er zullen nieuwe bedrijven ontstaan. En ook het onderwijs zal anders zijn: andere vaardigheden zijn nodig.

Randvoorwaarden en uitdagingen

Een belangrijke randvoorwaarde is dat er een leefbare, sociale samenleving is en blijft. Wat betreft de inrichting van de ruimte bijvoorbeeld is het belangrijk dat mensen zich veilig, gezond en thuis voelen. Het welzijn van onze inwoners en de zorg voor elkaar zijn en blijven belangrijk. Een samenleving, ingericht volgens de Bijbelse waarden en normen, blijft het doel. Respect, omzien naar elkaar, rentmeesterschap, gerechtigheid, barmhartigheid, zorgzaamheid en verantwoordelijkheid laten de mens in vrede leven.

Zo zijn er veel meer ontwikkelingen die leiden tot een provincie Utrecht van de toekomst. Ontwikkelingen zoals “de landbouw van de toekomst”, “het energiesysteem van de toekomst”, “meer zelfvoorzienend worden op elke schaal: land, provincie, regio, plaats” etc.

Ontwikkelingen die bedreigingen kunnen lijken of zijn, maar die ook uitdagingen zijn. Uitdagingen die we met kennis, innovatiekracht en ondernemerschap moeten en kunnen aangaan. Uitdagingen die we kunnen aangaan als we bereid en in staat zijn om onze oude kaders los te laten en te denken vanuit het oogpunt: “Stel dat we nu niets hadden, hoe zouden we de provincie Utrecht dan inrichten?”. Als we bereid en in staat zijn om niet alleen het bestaande te optimaliseren, maar vooral eerst een beeld van de toekomst te vormen, en van daaruit terug te redeneren naar vandaag.

"Een perspectief, een Uitzicht wat écht vertrouwen, hoop en rust geeft. Daar heeft de provincie Utrecht behoefte aan."

De toekomst ligt in Gods Hand

Mijn oproep is om als SGP’ers onze verantwoordelijkheid te nemen, Bijbels gefundeerd en praktisch. Gebruikmakend van de gaven die ons gegeven zijn. Gebruikmakend van kennis, innovatiekracht en ondernemerschap. Het zijn spannende en intensieve processen. En tegelijkertijd is er de ontspanning in het besef dat de toekomst niet in onze handen ligt. De SGP werkt, wat mij betreft, mee aan een wenkend perspectief voor de provincie, binnen de kaders van het Wenkend Perspectief van de Bijbel. Tot welvaart en welzijn van onze inwoners. Een perspectief, een Uitzicht wat écht vertrouwen, hoop en rust geeft. Daar heeft de provincie Utrecht behoefte aan. De toekomst ligt, gelukkig, in Gods Hand.

Bijdrage Jan Schippers (Wetenschappelijk Instituut SGP)

SGP-visie op ruimte, waarom?

Ruimte is een eigenaardig “goed”, zeker in Nederland. De beschikbare grond kan je in principe namelijk niet uitbreiden. Dat hebben we in het verleden wel gedaan, met inpolderingen in Holland en in de voormalige Zuiderzee. En er is de Maasvlakte in de Noordzee. Maar voor de provincie Utrecht zit een uitbreiding er niet in. Ons landschap lijkt op één groot park. Als je met een vliegtuig over Nederland vliegt, zie je dat heel duidelijk. De ruimte is strak ingedeeld. Vanaf ongeveer 1815 hebben we gewerkt aan dit “parkachtige” cultuurlandschap. Sinds 1879 hebben we geen oerbos meer.

Een tendens van de laatste eeuwen is dat de vraag naar ruimte steeds toeneemt. Ter illustratie: waar men begin van de 20^e eeuw 8 m2 per persoon aan woonruimte had, was dat begin van de 21^e eeuw 53 m2 per persoon. Wonen is echter niet de enige ruimtevrager. Er zijn meer ruimte-vragende functies, die stevig met elkaar concurreren (werken, wonen, voedselproductie, waterbeheer, verplaatsen, energie opwek en recreatie). Private en publieke belangen leggen claims op de ruimte en die kunnen dus conflicteren. Dit stelt ons voor een ingewikkelde afweging. Om goede keuzes te kunnen maken hebben we een visie nodig. Voor de SGP zijn er een paar belangrijke ijkpunten:

• We mogen het landschap geen onherstelbare schade toebrengen;
• Er moet geen technocratische bestuursstijl zijn; en
• Principes en waarden zijn belangrijk en leveren betrouwbaar beleid op.

Rentmeesterschap

In dit vraagstuk is “rentmeesterschap” het leidende principe van de SGP. We hebben als mensen namelijk een verantwoordelijkheid tegenover de Eigenaar van alles: God de Schepper. Daarnaast hebben we verantwoordelijkheid tegenover medemensen en andere schepselen. Het gevaar is dat we voor de oplossing van de ruimtelijke puzzel uitgaan van het “efficiency denken”, maar daarmee doen we mens en samenleving tekort. Bij de opdracht tot rentmeesterschap komen drie zaken kijken:

• Bebouwen (wonen, werken, verplaatsen, recreëren, etc.);
• Bewaren (de leefomgeving moet voldoende kwaliteit behouden en er is respect voor het landschap nodig); en
• Beheren (geen uitputting of vervuiling, maar een evenwichtige ontwikkeling).

Het is belangrijk om deze drie aspecten in balans te houden. Verder illustreert de rustdag als voltooiing van de schepping het belang van rust. Ook al doen we nog zo ons best, met al onze inspanningen creëren we geen ideale samenleving.

In haar visie op mens en natuur verschilt de SGP van andere benaderingen. Ten eerste is er de Moderne Verlichting, waarin de mens boven de natuur staat en deze beheerst met behulp van techniek en wetenschap. Ook is er de ecologie-benadering, waarin de mens afhankelijk is van de natuur en zijn eigenbelang ondergeschikt moet maken aan de belangen van de natuur. Dit heeft als uitgangspunt dat de mens de natuur z’n gang moet laten gaan en zij dicteert in feite wat de mens wel en niet mag doen. Kenmerkende begrippen zijn hierin “het klimaat”, “de natuur”, “het milieu” en “moeder aarde”.

Wat de SGP betreft gaan principes en waarden voor alles. We hebben als mens vrijheid én verantwoordelijkheid ten aanzien van de schepping, binnen morele kaders. Deze kaders zijn eerbied voor God, respect voor dat wat bestaat en gegeven is en het hebben van oog voor de komende generatie.

"De grondoorzaak van het ruimtelijke ordeningsprobleem is dat we teveel willen op een klein stukje grond."

Wat zijn de hoofdproblemen?

Uiteindelijk heeft het ruimtelijke ordeningsprobleem diepere oorzaken. Zo is er bij politici en bestuurders een overdadige focus op de korte termijn. Verder krijgen eenzijdige economische belangen (zoals welvaartsgroei) prioriteit. Dit heeft onder meer tot gevolg dat het belang van hechte gemeenschappen voor een vitaal platteland zwaar wordt onderschat. Ook is er een onkritische toename van mobiliteit en wordt er aan verworteling geen waarde gehecht. Ten slotte wordt de natuur geïsoleerd in natuurreservaten. Samengevat: grondoorzaak van het ruimtelijke ordeningsprobleem is dat we teveel willen op een klein stukje grond.

Wat te doen?

Als Wetenschappelijk Instituut is het niet onze taak aan de SGP-fracties in de provincie Utrecht voor te schrijven wat de oplossing is voor dit probleem. Wel geven wij richtingwijzers, handvatten en houvast. Wij doen de volgende suggesties:

• Provincie: pak samen met waterschappen en regio’s je rol als gebiedsrentmeester (regie)!
• Zet de lange termijn voorop, bijvoorbeeld door water en bodem sturend te laten zijn, wat onherstelbare schade aan het landschap moet voorkomen. Stem tegelijkertijd af op de demografische ontwikkeling, met betrekking tot voedselvoorziening, energievoorziening en klimaatverandering. Sluit echter je ogen ook niet voor wat op korte termijn nodig is.
• Voorkom verkokering van beleid. Zorg voor een integrale gebiedsaanpak, waarin verschillende betrokken instanties de opgaven gezamenlijk oppakken.
• Ga in gesprek met inwoners en betrokkenen, voor én tijdens het (besluitvormings)proces.
• Niet elk probleem is met techniek en innovatie duurzaam op te lossen.
• Pleit voor wijze zelfbeperking (niet alles kan).

Ter overdenking

Tot slot het volgende citaat van de hervormer Johannes Calvijn (1509-1564), uit de commentaar bij Genesis 2 vers 15: “Wie een akker bezit, mag de jaarlijkse opbrengst oogsten, maar moet erop toezien dat de grond door zijn zorgeloosheid niet uitgeput raakt, maar hij moet zich erop toeleggen de grond aan de volgende generatie over te dragen zoals hij dit heeft ontvangen, of nóg beter bebouwd. … Want ieder moet bedenken dat hij over alles wat hij bezit, de rentmeester Gods is.”

Bijdrage prof. dr. ir. Henk Kievit (Professor Entrepreneurship & Management)

Vervolgens nam Henk Kievit ons mee in de huidige wetenschappelijke, technologische en bestuurlijke inzichten die relevant zijn voor een SGP-visie op het thema "De provincie Utrecht in 2050". Als professor aan de Neyenrode Business Universiteit kon hij ons veel vertellen over de ontwikkelingen waar we mee te maken hebben of zullen krijgen. Denk aan kunstmatige intelligentie: hoeveel is er de afgelopen jaren op dat gebied wel niet veranderd? De ontwikkelingen gaan snel, erg snel. Als we niet achter de feiten aan willen lopen, moeten we anticiperen op dergelijke ontwikkelingen. Als Nederland lopen we in veel gebieden voorop, bijvoorbeeld op het gebied van landbouw. Zo heeft Nederland de duurzaamste landbouw ter wereld. Met klimatologische omstandigheden in Zuid-Europa die de landbouw minder goed mogelijk maken, is het dus juist verstandig om in Nederland een sterke argarische sector te behouden. Echter, boeren kunnen ook tegen problemen aanlopen door bepaalde belangenafwegingen. In Groningen staat Microsoft en die gebruikt veel water uit de grond, waardoor boeren hun akkers niet meer kunnen besproeien. Dit soort zaken vragen om keuzes en we kunnen dus maar beter voorbereid zijn, dan dat we achteraf met de gebakken peren zitten. 

Door specifiek te kijken naar de krachten en behoeften van bepaalde regio's kan een gemeenschap effectiever werken en kunnen regio's elkaar aanvullen. 

Een ander belangrijk punt dat Kievit aanstipte, is het belang van regio's. In een regio kan een gebied zijn krachten bundelen. Door specifiek te kijken naar de krachten en behoeften van bepaalde regio's kan een gemeenschap effectiever werken en kunnen regio's elkaar aanvullen. Een goed voorbeeld hiervan is de regio Foodvalley: een regio waarin veel partijen samenwerken (zoals ondernemers, overheden en kennisinstellingen) om zo in de kracht te staan van het potentieel van die regio. In het geval van Foodvalley is dat een regio met een prominente rol op het gebied van duurzame voedselvoorziening.

De bijdrage van Henk Kievit onderstreepte dat het belangrijk is dat de politiek een visie heeft over hoe de provincie er in de toekomst uit kan zien. Niet achter de feiten aanlopen dus, maar op voorhand keuzes maken en verantwoordelijkheid nemen.

Onze terugblik

We kijken terug op een leerzame avond over een belangrijk onderwerp. Het was goed om als SGP’ers uit provincie Utrecht samen stil te staan bij onze visie op de provincie Utrecht van 2050. Dank aan allen die hieraan hebben bijgedragen!